In de foto’s van Jasper de Beijer storten vliegtuigen neer in de Amazone, exploderen paarden en lopen figuren rond zonder hoofd. In Museum Rijswijk laat de kunstenaar nu voor het eerst zien hoe hij dat doet.
Hoe heeft de kunstenaar dat gemaakt? Het is een geliefde en veelgehoorde vraag onder museumbezoekers. Maar kunstenaars hebben er over het algemeen een hekel aan. Ze voelen zich door die vraag gereduceerd tot knutselaars en zijn bang dat nadruk op het ambachtelijke deel van hun werk het zicht ontneemt op de bedoeling en de betekenis ervan. Daar hebben ze deels gelijk in – alleen maar kijken naar de techniek kan kunst platslaan – maar hoe een werk eruitziet, maakt het juist ‘beeldende’ kunst.
Jasper de Beijer verzet zich niet langer tegen de hoe-vraag. In de overzichtstentoonstelling ‘Critical Mass’ in Museum Rijswijk heeft hij die vraag zelfs omarmd. En dat is opmerkelijk, want in de twintig jaar dat hij nu actief is als kunstenaar heeft hij de maquettes, installaties en decorstukken die hij gebruikt voor zijn foto’s altijd vernietigd na de shoot. De foto’s zijn voor hem de kunstwerken; alles wat hij ervoor nodig heeft is gereedschap – en gereedschap stel je niet tentoon. Tot nu dan. In ‘Critical Mass’ zet De Beijer de deur naar zijn atelier op een kier en laat hij kijkers toe in zijn maakproces.
Cashewnoot en tandenstoker
In de grote benedenzaal van Museum Rijswijk is op de wanden een soort archeologische tijdlijn aangebracht waarop verschillende lagen in De Beijers werken worden blootgelegd. Met veel plaatjes en korte teksten wordt verteld hoe de kunstenaar honderden foto’s van een gebouw of monument in de computer verwerkt tot 3D-model. Maar ook hoe hij van een cashewnoot en een tandenstoker een ontkiemende palmboom maakt. De Beijer trekt volledige steden op uit karton en speelt zelf met maskers en kostuums de personages in zijn verhalen.
Te zien zijn ook afbeeldingen van de antiquarische boeken en tijdschriften waar de kunstenaar graag uit put. De Beijers verhalen spelen zich af in het Braziliaanse oerwoud, op een zeventiende-eeuwse Caraïbische plantage of in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. Het startpunt is altijd de werkelijkheid, maar die wordt een kwartslag gekanteld en bevolkt door ‘larger than life’ figuren, van een West-Afrikaanse worstelaar tot een melancholieke koloniaal.
Midden in de zaal met al die informatie staat een donker kamertje met een diorama. Hier komen allerlei figuren en decorstukken uit verschillende werken bij elkaar. Maar het is veel meer dan een collage die door het gebruik van blacklight sprookjesachtig oplicht. De Beijer waagt hier een stap in de richting van beeldhouwkunst, waardoor zijn werk een ruimtelijkheid krijgt die het hiervoor niet had. Het is alsof je een foto van De Beijer binnenstapt.
Mexicaanse drugsbaronnen
Op de bovenverdieping en in de kelder wordt een mooie dwarsdoorsnede getoond van De Beijers oeuvre. Wie de jaartallen op de tekstbordjes leest, ziet hoe de verhalen en hun uitwerking sinds het redelijk ingetogen ‘Buitenpost’ (2004) steeds exuberanter zijn geworden. Toppunt is ‘Marabunta’ (2012), dat zich afspeelt in de barokke en macabere wereld van Mexicaanse drugbaronnen.
‘Critical Mass’ is een voorbeeldige tentoonstelling die echt iets toevoegt aan het begrip van De Beijers werk, ook voor wie het al goed kent. Het enige wat beter zou kunnen is de bewegwijzering. Als de bezoeker eerst langs de fotowerken boven wordt geleid, borrelt de gedachte ‘hoe heeft hij dat gemaakt?’ vanzelf op en valt de uitleg op de begane grond in vruchtbare aarde. De waardering voor wat je vlak daarvoor hebt gezien, neemt dan met terugwerkende kracht toe.
‘Jasper de Beijer: Critical Mass’, t/m 18 april in Museum Rijswijk, MK geldig, www.museumrijswijk.nl
Hoofdbeeld: installatieoverzicht van ‘Critical Mass’, 2020-21, papier op karton en hout, canvas, blacklight.
Full article here.